Hechtingsproblemen

Hechtingsproblemen: Wat zie je in de klas

Luister de podcast Kinderen met hechtingsproblemen in de klas. Interview met Anton Horeweg. Als een kleuter of schoolkind niet veilig gehecht is, betekent dat er op emotioneel en cognitief gebied waarschijnlijk problemen zullen ontstaan. De problemen hoeven niet altijd goed zichtbaar te zijn.

Onverwerkt verlies

Onverwerkte verlies- en scheidingservaringen blijken belangrijke oorzaken  te zijn van hechtingsproblemen. Er wordt te vaak gedacht dat hele jonge kinderen geen scheiding of verlies kunnen ervaren of er vanzelf overheen groeien. Dit blijkt niet te kloppen. De impact is zelfs groter als het kind jonger is. Op dit moment wordt er onderzoek gedaan naar de stelling dat sommige gedragsstoornissen misschien als onderliggend probleem een hechtingsstoornis hebben.

Gedragspatronen bij forse hechtingsproblemen

Deze kunnen ook in combinatie met elkaar kunnen voorkomen, waarmee kinderen met een hechtingsstoornis of (forse) onveilige hechting zichzelf handhaven. Over het algemeen voelen deze kinderen meer afstand tot anderen en hebben moeite met de sociale regels (Shabab, 2019).

• Druk en chaotisch gedrag. Het wil zijn behoeften direct bevredigen, kan zich niet goed aan afspraken houden. Merkt dat de wereld geen begrip heeft voor zijn gedrag, maar slaagt er nauwelijks in het gedrag te veranderen.
• Agressief gedrag. Dit kind daagt iedereen voortdurend uit met zijn gedrag. Het is hiermee meer provocerend dan het drukke chaotische kind.
• Aangepast gedrag, maar het niet aangepast is (schijnaanpassing). Dit kind is lief en volgzaam naar anderen. Dit kind wil het iedereen naar de zin maken. Er is echter geen werkelijk diepgaand contact.
• ‘Twee gezichten.’ Thuis moeilijk te handhaven en op school voorbeeldig. Of andersom.
• Aanhankelijk gedrag. Dit kind gedraagt zich poeslief, het zoekt de lichamelijke aanraking van mensen in de omgeving en is daarin onverzadigbaar. Het kind vertoont dit ook bij mensen die het nog niet kent.
• Teruggetrokken gedrag. Dit kind trekt zich terug uit de omgeving en vindt zichzelf waardeloos. Al de energie gaat zitten in het vermijden van contact en terugtrekking in isolement.
• ‘Schijnbaar normaal’ gedrag. Dit kind heeft vaak goede intellectuele mogelijkheden en lost alle problemen verstandelijk op. Sociale aansluiting is soms lastig.

 

Problemen in de klas:

• Deze kinderen hebben moeite met het vertrouwen van eigenlijk iedereen, zowel klasgenootjes als jou, de leerkracht.
• Het kan zijn dat patronen van ‘normaal’ gedrag ontbreken, bijvoorbeeld hoe je omgaat met je lijf, met gevoelens, met anderen.
• Vaak hebben deze kinderen gebrekkige sociale vaardigheden: ze zijn óf allemansvriendjes óf erg dominant en eisend óf agressief of wantrouwend. Geen goede basis dus voor vriendschappen met andere kinderen.
• De gebrekkige sociale vaardigheden ontstaan uit een zwakke sociale intuïtie. De kinderen voelen dus de sociale regels niet aan zoals andere kinderen dat wel doen (Groh, 2017). “Dat snap je nu toch wel” is een uitspraak die bij deze kinderen niet gaat zorgen voor beter sociaal gedrag.
• Deze kinderen willen graag controle over hun omgeving, zodat ze nog een enigszins veilig gevoel hebben.
• Kinderen met deze problemen voelen zich vaak waardeloos en hebben het gevoel nergens bij te horen.
• Ze hebben nooit ervaren dat je jezelf aan regels kunt houden om een ander een goed gevoel te geven.
• Door een gebrek aan lijn in hun (vroege) leven, hebben ze moeite met structureren en met oorzaak gevolg denken. Dit merk je in hun manier van werken, huiswerk maken, aandeel in gebeurtenissen zien, enz.
• Deze kinderen kunnen niet goed mentaliseren (zich verplaatsen in wat anderen voelen en denken)
• Deze kinderen hebben vaak weinig tijdsbesef.
• Er ontstaan vaak specifieke leerproblemen: weinig of geen getalbegrip en/of een slecht woordbeeld.
• De leerstof blijft vaak niet hangen.
• Ze falen vaak bij het maken van hun taken.
• Soms hebben deze kinderen last van “schijndomheid.” In werkelijkheid is dit een uiting van hevige faalangst, passend bij hun ontzettend slechte zelfbeeld.
• Kinderen met hechtingsproblemen hebben vaak weinig belangstelling voor leren, ze vertikken het soms om iets te doen aan school. Dat komt omdat ze in het “nu” leven. Als je nu geen zin hebt in die sommen, raffel je ze af. Dat je dan “later” moet verbeteren, komt niet eens in ze op.
• De resultaten zullen wisselend zijn, afhankelijk van hoe hun pet staat. Dit hebben ze sterker dan andere kinderen.
• Doordat deze kinderen ‘in het moment leven’, er is weinig verleden of toekomst in beeld. Daardoor leren ze moeilijk van gemaakte fouten.
• Veel energie gaat op aan alert zijn op wat er om hen heen gebeurt. Ze willen alles in de gaten houden.
• Veel energie gaat op aan het zich bewijzen in de groep d.m.v. clownesk en stoer gedrag.
• Deze kinderen voelen zich snel aangevallen en verongelijkt. “De meester heeft de pik op mij.”
• Hoewel de stemming van deze kinderen vaak als “vlak” wordt betiteld, kunnen ze last hebben van voor buitenstaanders plotselinge stemmingswisselingen. Die kunnen worden veroorzaakt door hele kleine gebeurtenissen (in jouw ogen dan). Voor het kind appelleren die gebeurtenissen dan aan het gevoel van onveiligheid. Een plotselinge afwijking in het lesrooster kan bijvoorbeeld zo’n gebeurtenis zijn, maar ook een feest dat er aan komt.
• Kinderen met hechtingsproblemen zijn vaak druk, beweeglijk en onrustig.
• De aanval is volgens deze kinderen vaak de beste verdediging. En verdediging is in hun ogen vaak nodig.

Kinderen met hechtingsproblemen: sterke kanten

• Deze kinderen maken makkelijk (zij het oppervlakkig) contact met leeftijdgenoten.
• Ze hebben veel (wisselende) vrienden en vriendinnen.
• Ze zijn vaak goed in oppervlakkige contacten buitenshuis. Ze komen vriendelijk over.
• Ook hebben vaak veel mensenkennis en taxatievermogen. Ze schatten anderen snel en goed in.
• Het zijn vaak dominante kinderen, die leiderschap op zich kunnen nemen.

Hechtingsproblemen: Wat kun je doen in je klas

Werk aan vertrouwen

Als er sprake is van hechtingsproblemen en niet van een hechtingsstoornis, is het kind over het algemeen iets meer benaderbaar voor de leerkracht. Je kunt dan proberen een vertrouwensrelatie op te bouwen.

Aantrekken en afstoten.

Werken aan de relatie doe je met al je leerlingen. Kinderen met forse hechtingsproblemen zullen de relatie vaak niet aandurven. Als de band ’te goed’ wordt, verbreken ze hem. Ze durven niet te geloven dat jij ze niet in de steek zult laten, dus verbreken ze de band zelf.

Professionele nabijheid

Als je merkt dat teveel contact averechts werkt, zul je meer rustig-zakelijk met het kind moeten omgaan (Penninga-de Lange, 2005). Je houdt bewust iets meer afstand, maar laat steeds merken dat het kind oké is. Dit wordt ook wel professionele nabijheid genoemd. Op een rij gezet:

Hechtingsproblemen:  Sociaal en emotioneel

• • Nog meer dan bij andere kinderen, moet je zorgen dat dit kind zich veilig voelt in de klas.
  • Zorg dat het kind zich welkom voelt. Begroet het bij de deur, geef een hand. “Fijn dat je er bent.” (Overigens zou je dit bij alle kinderen moeten doen).
  • Als het kind ziek is geweest of afwezig, vertel dan dat je hem of haar gemist hebt. Het kind kan zich dit niet voorstellen.
  • Laat merken dat je het kind ‘ziet.’ Maak eens oogcontact, geef een knipoog, enz. Je kunt ook laten merken dat je ziet wat het kind doet: “Ik zie dat je snel je boek voor je hebt, dat vind ik fijn. Zo kunnen we snel beginnen.”
  • Zorg voor veel positieve feedback en succeservaringen.
  • Het kind heeft véél aanmoediging nodig om zijn werk te doen.
  • Probeer een relatie met het kind op te bouwen, maar houd in je achterhoofd dat dit heel erg moeilijk is. Dat zo’n relatie moeizaam of niet tot stand komt, zit in het kind en betekent niet dat je faalt als leerkracht.
  • Pas op: een te intieme relatie zal het kind als bedreigend ervaren.
  • Bespreek de pauzes voor met het kind, zodat het weet met wie het kan gaan spelen. Dit voorkomt claimend, dwingen gedrag naar andere kinderen, omdat jij als leerkracht dit al geregeld hebt.
  • Laat merken dat je snapt wat het kind voelt (bijvoorbeeld bij conflicten) door die gevoelens te verwoorden. Zelf kunnen deze kinderen die gevoelens niet goed onder woorden brengen. Als het kind hoort dat het best bang, boos of verdrietig mag zijn, voelt het zich begrepen en kan de spanning van hem afvallen.
  • Vat de ‘aanvallen’ van het kind niet persoonlijk op. Het is logisch dat hun gedrag soms negatieve gevoelens bij je oproept, maar probeer dit gedrag echt te zien als onvermogen en als angst afgewezen te worden en niet als aanval op jouw persoon.
  • Accepteer de emoties van het kind, maar niet elke uitingsvorm daarvan. ‘Ik snap dat je boos bent, maar ik vind het niet goed dat je op me scheldt.’
  • Als het kind liegt, ga dan geen ellenlange “verhoren” houden. Komt er geen antwoord of meer gelieg en gedraai, volg dan de jou bekende feiten. Zeg er iets over in de trant van ‘Jammer.’ Doe geen beroep op wat het kind zou moeten kunnen.
  • Als het kind geen hulp van je wil (bijvoorbeeld iets nog eens uitleggen), accepteer dit dan en zeg dat je altijd wil uitleggen als het kind dat wil. Blijf die hulp telkens aanbieden. Dring niet aan, dat zal averechts werken (Horeweg, 2023).

Structuur, regels en ruimte in de klas

• Besef dat deze kinderen zich niet gebonden voelen aan mensen en dus ook niet aan de regels die mensen afspreken of behoeften die anderen hebben. Ze willen eigen regels volgen, dat is veiliger.
• Bied veel structuur: bijvoorbeeld door vaste duidelijke, zichtbare groepsregels, routines in je dag.
• Zorg voor een vast zichtbaar dagprogramma en geef eventueel een individuele planner.
• Stel positieve eisen. “zit eens stil” is een negatieve eis. Een positieve eis is:  “Moeilijk hé stilzitten? Zullen we samen proberen hoe je dit voor elkaar kunt krijgen?”
• Maak een overzichtelijke lokaal indeling. Geef het kind een plek met overzicht.
• Zorg dat je voorspelbaar bent. Doe wat je zegt en zeg wat je doet. Bij deze kinderen is “voor deze ene keer dan” geen goed idee.
• Houd je dus zeer goed aan de regel afspraak is afspraak.
• Jij bent ‘de baas.’ Deze kinderen hebben een leerkracht nodig, die vriendelijk doch beslist de lakens uitdeelt en daarover niet in discussie gaat.
• Zeker in het begin zullen er confrontaties zijn. Het kind moet nog ontdekken dat je redelijke opdrachten geeft. Jouw taak is te zorgen om rustig en vriendelijk, maar wel beslist te blijven. Het kind test of je te vertrouwen bent.
• Zet het kind dicht bij je, liefst met de rug naar een wand. Het kind hoeft zo niet angstvallig om zich heen te kijken en heeft overzicht. Voor kinderen met een groot wantrouwen geeft dit enigszins rust.
• Probeer de dag altijd positief af te sluiten. ‘Fijn dat je morgen weer komt.’

Hechtingsproblemen en leren:

• Als het kind leerproblemen heeft, laat het dan niet helpen door een ander kind. Jij bent de leider van de klas.
• Geef bij twijfel aan dat het kind zich geen zorgen hoeft te maken. Jij gaat het kind leren hoe het moet leren.
• Deze kinderen zullen niet snel zelf om hulp komen als ze iets niet begrijpen. Let daar dus op en bied eventueel hulp aan.
• Maak een dagplanning en houd je daaraan. Het kind raakt in paniek als er vanaf geweken wordt.
• Kinderen met hechtingsproblemen hebben vaak een wisselvallige inzet: ze hebben dan ook behoefte aan véél aanmoediging.
• Deze kinderen hebben een geringe taakspanning. Verdeel het werk in korte blokken (bijv. van 10 minuten) en laat ze daarna bij jou komen. Dan kun je ze meteen een compliment geven, aanmoedigen, enz.
• Bied waar mogelijk visuele ondersteuning.
• Stel (tijdelijk) lagere eisen aan het kind, iets onder het eigenlijke niveau. Zo kan het kind succeservaringen opdoen.
• Zich het hele jaar door inzetten, volhouden en afmaken vinden deze kinderen moeilijk.
• Geef véél complimenten.
• Vaak hebben deze kinderen een slecht getalbegrip, weinig ruimtelijk inzicht, problemen met hoofdrekenen en abstraheren.
• Aardrijkskunde kan vaak goed gaan, maar topografie (ruimtelijk inzicht) kan een probleem zijn.
• Bij geschiedenis zullen ze moeite hebben met de tijdlijn, ze hebben immers moeite met het begrip tijd.
• Deze kinderen hebben vaak moeite met spelling: ze hebben een slecht woordbeeld.
• Ze zijn goed in het navertellen van verhalen.
• Vaak kunnen deze kinderen zich goed verbaal uiten en hebben ze een goed taalgevoel.
• Het duurt langer voor zij zich de leerstof eigen maken. Vaak nemen ze de leerstof slechts fragmentarisch op. Herhaal veel en zorg dat er verband zit tussen de geleerde dingen.
• Kinderen met hechtingsproblemen willen nog wel eens een irreëel beeld van hun eigen kunnen hebben. Ze overschatten hun  mogelijkheden op leergebied.

Straffen en belonen

• • Straffen werkt bij kinderen met hechtingsproblemen vaak niet goed. Dit zien deze kinderen als wéér een teken van verwerping.  Deze kinderen zullen de strijd altijd aangaan.
  • Negeren werkt doorgaans ook niet: op een keer zul je moeten Deze kinderen zullen doorgaan tot (over) die grens.
  • Stuur het kind niet de klas uit als het vervelend is, tenzij het echt niet anders kan. Het kind voelt zich op dat moment wederom ‘weggedaan’ of ongewenst. Zie ook traumasensitief lesgeven.
  • Dreig niet met straffen die je toch niet kunt (of wilt) waarmaken. Het kind zal daardoor juist het negatieve gedrag herhalen.
  • Als je tóch straft, want soms ontkom je daar in de praktijk niet aan, straf dan meteen. Op een later tijdstip weet het kind niet meer waar het aan toe is, het heeft immers problemen met het begrip tijd en heeft weinig structuur.
  • Straf zoveel mogelijk zonder emotie, vertel kort waarom je straft en wat je volgende keer liever voor gedrag zou zien. Ga niet in discussie.
  • Een beroep doen op het geweten, schuldgevoel of empathisch vermogen heeft niet altijd zin.