Dissociatieve identiteitsstoornissen

Waarom dissocieert een kind?

Kinderen kunnen meestal niet vluchten of vechten tegen de misbruikers. Ze zijn gedwongen mee te werken, waardoor hun brein een uitweg zoekt om de niet te verdragen gebeurtenissen tóch verdraagbaar te maken. Met name bij kinderen die voor hun achtste jaar misbruikt worden, komt dissociatie veel voor. Dissociatie zorgt ervoor dat je het misbruik kunt verdragen, omdat je emoties en lichamelijke sensaties (pijn) niet meer te voelen zijn.

Dissociatie in gradaties.

Een kind kan geheel of gedeeltelijk dissociëren. Kinderen die misbruikt worden, beschrijven soms dat ze zichzelf van een afstandje zagen, of dat het leek alsof ze zichzelf in een film zagen.

Hoe verschrikkelijker de gebeurtenissen, hoe meer kans op volledige splitsing. Thierry (2021) legt dit uit met het ‘Daisy-model.’ Het midden van de bloem is het ‘normale’ gedeelte, de blaadjes zijn de emotionele, afgesplitste delen. De stippellijnen, geven gedeeltelijke dissociatie aan, de dikkere lijnen geven aan dat de scheiding toeneemt en zorgt voor ‘niet weten’ van bepaalde gebeurtenissen en ‘niet weten’ van de andere delen.

De Thierry, 2021 invoegen plaatje lukt nog niet

Dagelijkslevendeel en verdedigingsdeel

Een kind kan dus zodanig dissociëren dat het geen herinnering heeft aan de meegemaakte gebeurtenis(sen). Dit gebeurt als het kind lange tijd gedwongen is te overleven door dissociatie en ook ‘gewoon’ moet deelnemen aan het dagelijks leven, zoals naar school gaan. Tijdens dissociatie reageert het overlevingsdeel. In het gewone leven reageert het dagelijkslevendeel. De geest van het kind splitst zich als het ware in delen. Bij ernstige dissociatie weten die delen niet van elkaars bestaan. Er is dan sprake van een dissociatieve identiteitsstoornis.

Vormen 

Er zijn meerdere vormen van dissociatieve stoornissen. Hierna worden ze kort genoemd, maar het voert te ver alle vormen te bespreken. Daarvoor verwijs ik je naar de literatuurlijst onderaan de pagina.

• Derealisatie- en depersonalisatiestoornis (DPDR)
• Dissociatieve amnesie (Dissociatief geheugenverlies)
• Dissociatieve identiteitsstoornis (DIS).
• AGDS (veel uitingsvormen)
• ODS (niet vast te stellen welke vorm van dissociatieve stoornissen je hebt)

Derealisatie: de wereld en de mensen om je heen voelen vreemd en ‘niet echt’ aan. Het lijkt of je in een film leeft.

Depersonalisatie: het voelt alsof je lichaam, gevoelens, gedachten en herinneringen niet van jouzelf zijn.

Dissociatief geheugenverlies: je kunt bepaalde dingen niet terughalen, vooral niet dingen die over jezelf gaan.

Dit is een verdedigingsmechanisme. Een dissociatieve periode kan minuten duren, maar ook (in ernstige gevallen) je hele leven. Dissociatieve amnesie komt waarschijnlijk het meeste voor, maar er bestaat nauwelijks onderzoek over (Bron: Hulpgids). Hoewel het kind zich bepaalde gebeurtenissen niet kan herinneren, kunnen ze wel het huidige gedrag beïnvloeden.

Bij sommige kinderen en jongeren is dissociatie een maladaptief mechanisme geworden. Als de spanning om wat voor reden dan ook oploopt, dissociëren ze. Dat kan dus zijn bij een toets, een ruzie of een leerkracht die zijn stem verheft, enzovoort. Ze hebben niet geleerd op een andere manier met spanning om te gaan.

Verkeerd beeld

Er bestaat bij veel mensen een verkeerd beeld van DIS. Men denkt aan de Hollywood-versie: Een soort Jekyll and Hyde of een krankzinnige seriemoordenaar met meerdere persoonlijkheden. Zo is het dus niet.

Vaak zijn de veranderende gedragingen die bij wisseling van de identiteiten hoort, heel subtiel en voor buitenstaanders nauwelijks op te merken. Bovendien heeft niet iedereen deze uitingsvorm. Je ziet meestal niet aan de buitenkant of iemand DIS heeft en zelf weten mensen het ook niet altijd.

In het dagelijkse leven kunnen zij normaal functioneren. Dat is ook de ‘bedoeling’ van DIS: dat kinderen door kunnen gaan met ‘normaal’ leven.

Dissociatieve Identiteitsstoornis

DIS ontstaat onder andere als gevolg van vroegkinderlijk trauma (Reinders & Veldman, 2021). Als een kind DIS heeft, lijkt het of er meerdere persoonlijkheden zijn. Die persoonlijkheden hebben een eigen waarneming, denken op hun eigen manier over de omgeving en zichzelf.

De persoonlijkheden kunnen variëren in leeftijd of zelfs  een eigen naam of een andere manier van praten hebben. Ook kan het karakter verschillen. De ene persoonlijkheid kan zachtaardig zijn of verlegen, de andere meer extravert.  Een dissociatieve stoornis leidt tot ernstige hechtingsproblemen. Als een kind dissocieert dan zoekt het geen steun of hulp bij het reguleren van stress of gevaar maar trekt zich terug uit contact (Struik, 2021).

Geheugenproblemen

Bij de enorme stress die hoort bij een traumatische gebeurtenis, werkt het geheugen niet goed meer. De hippocampus, die een rol speelt bij de opslag van herinneringen en ze ‘in de tijd’ plaatst, werkt op dat moment minder goed. De beelden, gedachten, geluiden en gevoelens worden als onverwerkte fragmenten opgeslagen, zonder taal. Het taalcentrum zit namelijk in de cortex en die doet maar zeer beperkt mee in dit verhaal. Als een kind of jongere ernstige dissociatieproblemen heeft, horen daar dus ook geheugenproblemen bij. Het kind heeft geen chronologisch geheugen van de gebeurtenissen in zijn leven, omdat bepaalde gebeurtenissen bij bepaalde (afgesplitste) delen horen (Thierry, 2021). De andere delen ‘weten’ hier niets van. Zo is het kind in staat te leven met de ouders die het misbruikte (de Soir, 2023). De gaten in het geheugen bij DIS, zijn niet door gewone vergeetachtigheid te verklaren (Reinders, 2021). Het kan zijn dat iemand in de ene ‘persoonlijkheid’ gaat winkelen en de andere persoonlijkheid zich niet kan herinneren waarom bepaalde kleding is gekocht. Je kunt dus ‘tijd kwijt’ zijn. Dat kan variëren van enkele seconden tot dagen. Voor het kind met DIS is dit bijzonder beangstigend.

Brein

Een van hypotheses is dat er in specifieke frontale hersengebieden verhoogde hersenactiviteit zichtbaar is. De hersenen van mensen met DIS bevatten ook minder witte stof, (die zorgt dat signalen van het ene hersengebied wordt overgebracht naar een ander hersengebied). Signalen komen minder goed door. Ook lijken de hippocampus en de basale ganglia duidelijk kleiner (Chalavi, 2013; Vissia, 2016). Het onderzoek hiernaar is nog beperkt (Reinders, 2021). Bij personen met dissociatieve symptomen wordt vaak een verhoogde hoeveelheid oxytocine en prolactine wordt aangetroffen. Wat deze stoffen te maken hebben met dissociatie is nog onduidelijk. Er wordt op dit moment onderzoek gedaan of bepaalde biomarkers DIS kunnen aantonen (Reinders, e.a. 2023). Op dit moment duurt het krijgen van de goede diagnose bij DIS gemiddeld 7 tot 12 jaar (Reinders, 2018).