Executieve functies of uitvoerende regelfuncties: processen in je brein die je (sociaal) gedrag en je leren aansturen (Huizinga & Smidts, 2017; Smidts, 2018). Er zijn evenveel indelingen als auteurs en de hoeveelheid executieve functies die beschreven worden variëren van acht tot drieënveertig. (Zie StiBCO voor een mooi overzicht, Van Doorn, 2024) Ik houd de volgende indeling aan (Horeweg, 2023):
Meer weten over executieve functies in de klas? Anton Horeweg gaat in op leerkrachthandelen ter ondersteuning van kinderen met zwakkere executieve functies in een incompany lezing of studiedag(deel) bij jou op school. |
Let op: executieve functies kun je niet waarnemen. Het zijn processen in je brein. Die zorgen voor een zekere mate van zelfsturing. Wat je daarvan terug ziet, is waarneembaar gedrag. Executieve functies beïnvloeden elkaar. Er is sprake van een ingewikkeld samenspel, ook met de omgeving. Je kunt je kunt ze niet los zien van elkaar. De reden dat ze hier elk apart genoemd worden, is vanwege de leesbaarheid. Gedrag lijkt soms naar een bepaalde zwakke executieve functie te wijzen, maar kan evengoed komen door een andere executieve functie, de leerkracht of de omgeving in de breedste zin van het woord. Je kunt niet makkelijk zeggen welk gedrag van welke executieve functie komt.
Je kunt gedrag dus nooit één op één aan bepaald gedrag koppelen! Twee voorbeelden om dit te verduidelijken: Als een kind een taak verkeerd uitvoert, komt dat dan door een zwakke aandacht, een zwak werkgeheugen, zwakke inhibitie of zijn zwakke cognitieve flexibiliteit? Of heb jij je les niet goed uitgelegd, heeft het kind ruzie met iemand of gewoon geen zin? Het kan óók nog dat onderliggende processen zich nog moeten ontwikkelen (Van Doorn, 2023).
Stel je voor dat een kind in de klas jouw instructie niet kan terug vertellen of toepassen, of dat hij een vraag over jouw verhaal niet kan beantwoorden. Komt dat dan doordat hij zijn aandacht niet goed kan richten, zijn aandacht niet goed kan volhouden, of komt het door een zwak werkgeheugen? Komt dat omdat hij zijn impulsieve neiging tot reageren op andere prikkels niet kan onderdrukken? Het kan trouwens ook komen omdat de taalontwikkeling niet goed genoeg is, de leerling weinig gemotiveerd is, de leerling veel stress heeft en daarmee in zijn gedachten bezig is of dat jouw verhaal niet duidelijk is. Leraren kunnen in een situatie als deze geen oorzaak aanwijzen: daarvoor is neuropsychologisch onderzoek nodig (en dan nog is het lastig). Plak dus niet te snel een ‘label.’ Zie ook Horeweg, 2023.
Tip: Bekijk het overzicht van de executieve functie ontwikkeling gemaakt door Diana Smidts (2020): Factsheet ontwikkeling executieve functies. |
Meer boeken over gedrag, didactiek en schoolontwikkeling
Alle literatuur van deze site zien? Klik op literatuur.
In al mijn onderwijsboeken komen ze uitgebreid aan bod. Allereerst is er Executieve functies ontwikkelen in de klas. Wat jij als leerkracht kunt doen. Ook in Handboek Gedrag op school deel 1 vind je een uitgebreid hoofdstuk over dit onderwerp, net als in Gedragsproblemen in de klas, basiswerk voor preventief werken met jongeren.
Barkley, R. A. (2022). Improving clinical diagnosis using the executive functioning—Self-regulation theory of ADHD. The ADHD Report, 30(1), 1-9. https://doi.org/10.1521/adhd.2022.30.1.1
Barkley, R. (2020). Omgaan met ADHD op school. Amsterdam: SWP.
Barkley, R. (2013). Diagnose ADHD. Complete gids voor ouders en hulpverleners. Amsterdam: Pearson
Bucaille, A., Jarry, C., Allard, J., Brosseau-Beauvir, A., Ropars, J., Brochard, S., … & Roy, A. (2023). Intelligence and Executive Functions: A Comprehensive Assessment of Intellectually Gifted Children. Archives of Clinical Neuropsychology, acad021. https://doi.org/10.1093/arclin/acad021
Diamond, A., & Ling, D. S. (2016). Conclusions about interventions, programs, and approaches for improving executive functions that appear justified and those that, despite much hype, do not. Developmental Cognitive Neuroscience, 18, 34–48. https://doi.org/10.1016/j.dcn.2015.11.005
Diamond, A., & Ling, D. S. (2020). Review of the Evidence on, and Fundamental Questions About, Efforts to Improve Executive Functions, Including Working Memory. Cognitive and Working Memory Training: Perspectives from Psychology, Neuroscience, and Human Development, 143.
Diamond, A. (2020). Executive functions. In Handbook of clinical neurology (Vol. 173, pp. 225-240). Elsevier.
D’Intino, J. (2022). Evaluating the rationale and evidence supporting executive functions skills instruction in the classroom: A critical review. Psychology in the Schools.
Dovis, S. ; van der Oord, S. ; Wiers, R. & Prins, P. (2016). De rol van executief functioneren en motivatie. Een nieuwe kijk op ADHD. De Psycholoog, 11, mei 2016, p.10-23.
El Wafa, H. E. A., Ghobashy, S. A. E. L., & Hamza, A. M. (2020). A comparative study of executive functions among children with attention deficit and hyperactivity disorder and those with learning disabilities. Middle East Current Psychiatry, 27(1), 1-9.
Galitskaya, V., Batzaka, M., Kasapoglou, E., & Drigas, A. Giftedness: A Three Way Approach and the Role of ICTs. Technium Social Sciences Journal, 30, 238-251.
Gremmen, M. C., Van den Berg, Y. H., Segers, E., & Cillessen, A. H. (2016). Considerations for classroom seating arrangements and the role of teacher characteristics and beliefs. Social Psychology of Education, 19(4), 749-774.
Horeweg, A. (2021). Handboek Gedrag op school. Huizen: Pica. 3 delen.
Horeweg, A. (2021). ADHD in de klas. Praktische gids voor leraren. Tielt: Lannoocampus.
Jolles (2017): ‘Leraren zet (meer) in op executieve functies. Jellejolles.nl
Kirschner, P. (2017).Tips voor gespreid leren, Didactief Online, 3-10-2017.
Kofler, M. J., Spiegel, J. A., Soto, E. F., Irwin, L. N., Wells, E. L., & Austin, K. E. (2019). Do working memory deficits underlie reading problems in attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD)? Journal of Abnormal Child Psychology, 47, 433-446.
Kosslyn, S.M., en Koenig, O. (1995). Wet mind: the new cognitive neuroscience. New York: Free Press.
Lucassen, M. (2017). De Cognitive Load Theory: belast je de leerling te veel? https://www.vernieuwenderwijs.nl/cognitive-load-theory/ Verkregen op 09-09-2022.
Malfait, C. (2022). Groeien in executieve functies. Hoe? Zo! Tielt: Lannoocampus.
Monfils, E. (2024). Stimuleer de executieve functies van je leerlingen. Tibtools. Instondo.
Rodríguez Naveiras, E., Verche Borges, E., Hernández Lastiri, P., Montero López, R., & Borges del Rosal, M. Á. (2019). Differences in working memory between gifted or talented students and community samples: A meta-analysis. Psicothema.
Schmeier, M & Horeweg, A. (2018). Stilte in de klas. Zorg Primair, nr. 08, dec. 2018, p. 22-25.
Smidts, D. (2018). Zelfsturing in de klas. Amsterdam: Nieuwezijds.
Sutton Trust – EEF Teaching and Learning Toolkit https://www.academia.edu/download/32073230/Toolkit_Summer2013_Full.pdf
Swanson, H.L., & Siegel, L. (2001). Learning disabilities as a working memory deficit. Issues in Education: Contributions from Educational Psychology, 7, 1–48.
Sweller, J. & Chandler, P. (1991). Evidence for cognitive load theory. Cognition and instruction, 8(4), 351-362.
Van Doorn (2023). Cognitieve functies in relatie tot de executieve functies Bodegraven. Stichting StiBCO.
Van Tetering, M. A., De Groot, R. H., & Jolles, J. (2018). Teacher-evaluated self-regulation is related to school achievement and influenced by parental education in schoolchildren aged 8–12: a case–control study. Frontiers in psychology, 9, 438.
Wu, Y. (2020). Does Cogmed Working Memory Training Improve School-age ADHD Children’s Academic Achievement? Cambridge Educational Research e-Journal (CERJ), (Volume 7), 141-167. https://doi.org/10.17863/CAM.58318
Zelazo, P. D., Blair, C. B., & Willoughby, M. T. (2016). Executive Function: Implications for Education (NCER 2017-2020). Washington, DC: National Center for Education Research, Institute of Education Sciences, U.S. Department of Education.